واعلم أن الناس في طلب العلم على ثلاثة أحوال:
ท่านจงรู้ไว้เถิด มนุษย์ในการแสวงหาความรู้นั้น มี 3 ประเภท
1 - رجل طلب العلم ليتخذه زاده إلى المعاد ولم يقصد به إلا وجه الله والدار الآخرة فهذا من الفائزين.
1. บุรุษที่แสวงหาความรู้ เพื่อนำความรู้นั้นเป็นเสบียงไปสู่โลกหน้า และมิได้เจตนาในการแสวงหาความรู้ นอกจากเพื่อ(แสวงหาความพึงพอพระทัยของ)อัลเลาะฮ์ และโลกหน้า ดังนั้นบุรุษผู้นี้ ย่อมเป็นส่วนหนึ่งจากกลุ่มชนที่ได้รับชัยชนะ
2 - ورجل طلبه ليستعين به على حياته العاجلة وينال به العز والجاه والمال وهو عالم بذلك مستشعر في قلبه ركاكه حاله وخسة مقصده فهذا من المخاطرين ، فإن عاجله أجله قبل التوبة خيف عليه من سوء الخاتمة وبقي أمره في خطر المشيئة ، وإن وفق للتوبة قبل حلول الأجل وأضاف إلى العلم العمل وتدارك ما فرط منه من الخلل - التحق بالفائزين فإن التائب من الذنب كمن لا ذنب له.
2. บุรุษที่แสวงหาความรู้ เพื่อนำความรู้มาช่วยเหลือเขาเกี่ยวกับชีวิตปัจจุบัน ความรู้ทำให้เขาได้รับเกียรติ ตำแหน่ง ทรัพย์สิน ซึ่งเขาเป็นผู้รู้ด้วยเหตุที่มีเป้าหมายดังกล่าว โดยในจิตใจซ่อนเร้นไปด้วยหัวใจที่อ่อนแอ มีเจตนาที่ต่ำต้อย ดังนั้นบุรุษผู้นี้ ย่อมเป็นส่วนหนึ่งจากกลุ่มชนที่กำลังได้รับอันตราย ซึ่งหากความตายได้มาเยืยนเขาเป็นทันด่วนก่อนเตาบะฮ์ เกรงว่าเขาจะมีจุดจบที่เลวร้าย และการงานของเขาอยู่ในความเสี่ยงของความประสงค์(ของอัลเลาะฮ์หากพระองค์ทรงประสงค์ พระองค์ก็จะอภัยโทษให้ และไม่ทรงประสงค์ พระองค์ก็จะไม่อภัยให้) และหากเขาได้รับการชี้นำให้ทำการเตาบะฮ์ก่อนจะถึงเวลาตาย และเสริมความรู้ด้วยการปฏิบัติ เก็บตก(ชดใช้) สิ่งที่เขาละเลยจากบรรดาความบกพร่องทั้งหลาย แน่นอน เขาย่อมรวมอยู่ในกลุ่มชนที่ได้รับชัยชนะ เพราะผู้ที่เตาบะฮ์จากบาปนั้น เหมือนไม่มีบาปแก่เขา
3 - ورجل ثالث استحوذ عليه الشيطان فاتخذ علمه ذريعة إلى التكاثر بالمال والتفاخر بالجاه والتعزز بكثرة الأتباع ، يدخل بعلمه كل مدخل رجاء أن يقضى من الدنيا وطره ، وهو مع ذلك يضمر في نفسه أنه عند الله بمكانة لاتسامه بسمة العلماء وترسمه برسومهم في الزي والمنطق مع تكالبه على الدنيا ظاهرا وباطنا.. فهذا من الهالكين ومن الحمقى المغرورين ، إذ الرجاء منقطع عن توبته لظنه أنه من المحسنين ، وهو غافل عن قوله تعالى: (يَأيُها الَّذين آمنوا لِمَ تَقولونَ مالا تَفعَلون). وهو ممن قال فيهم رسول الله: (أنا من غير الدجال أخوف عليكم من الدجال) فقيل: وما هو يا رسول الله فقال: (علماء السوء). وهذا لأن الدجال غايته الإضلال ، ومثل هذا العالم ـ وإن صرف الناس عن الدنيا بلسانه ومقاله ـ فهو دافع لهم إليها بأعماله وأحواله ، ولسان الحال أفصح من لسان المقال ، وطباع الناس إلى المساعدة في الأعمال أميل منها إلى المتابعة في الأقوال ، فما أفسده هذا المغرور بأعماله أكثر مما أصلحه بأقواله إذ ، لا يستجرئ الجاهل على الرغبة في الدنيا إلا باستجراء العلماء ، فقد صار علمه سببا لجرأة عباد الله على معاصيه ، ونفسه الجاهلة مدلة مع ذلك تمنيه وترجيه وتدعوه إلى أن يمن على الله بعلمه وتخيل إليه نفسه أنه خير من كثير من عباد الله.
3. บุรุษที่สาม คือผู้ที่ชัยฏอนได้ทำการครอบงำเขาเสียแล้ว คือเขาได้ทำให้ความรู้เป็นช่วงทางในการซึ่งทรัพย์สินอันมากมาย มีความภาคภูมิในตำแหน่ง กลายเป็นคนที่มีอำนาจด้วยสาเหตุผู้คนติดตามมากมาย เขาได้นำความรู้เข้าไปทุกลู่ทางเพื่อหวังจะสนองความต้องการจากดุนยา และพร้อมกับสิ่งดังกล่าว (คือนำความรู้เป็นช่องทางเพื่อบรรดาเป้าหมายดังกล่าวนั้น) เขามีความรู้สึกในจิตใจว่า เขา ณ ที่อัลเลาะฮ์นั้น มีตำแหน่งที่มีเอกลักษณ์ ด้วยกับเอกลักษณ์ของบรรดาอุลามาอ์ สร้างภาพให้เหมือนกับอุลามาอ์ในด้านการแต่งกาย คำพูด ในลักษณะพร้อมทั้งยึดติดในดุนยาทั้งภายนอกและภายใน ดังนั้น บุรุษคนนี้ ย่อมเป็นส่วนหนึ่งจากกลุ่มชนที่เสียหาย , โง่เขลา , และถูกหลอก(จากชัยฏอน) เนื่องจากความหวัง ได้ทำให้ขาดสะบั้นจากการเตาบะฮ์ เพราะเขาคิดว่า เขาเองเป็นหนึ่งจากบรรดาผู้กระทำดีแล้ว โดยลืมจากตรัสอัลเลาะฮ์ตะอาลา ความว่า "โอ้บรรดาผู้ศรัทธาทั้งหลาย เหตุใดพวกท่านได้พูดในสิ่งที่พวกท่านไม่ได้กระทำ" และเขาก็เป็นส่วนหนึ่งจากผู้ที่ท่านร่อซูลุลเลาะฮ์ ซ๊อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ได้กล่าวว่า "ฉัน จากผู้มิใช่ดัจญาล ย่อมน่ากลัวกว่าต่อพวกท่าน จากดัจญาล(ตัวจริง) จึงถูกตั้งคำถามขึ้นว่า มันคืออะไรหรือ โอ้ท่านร่อซูลุลเลาะฮ์ ท่านร่อซูลกล่าวว่า คือบรรดาผู้รู้ที่ชั่ว" ดังนี้ เพราะดัจญาลนั้น เป้าหมายของมัน คือทำให้ลุ่มหลง และเสมือนกับผู้รู้นี้ - หากแม้นหากเขาทำให้มนุษย์ผินออกจากดุนยาด้วยลิ้นและคำพูดของเขาก็ตาม - แต่เขากำลังผลักดันดุนยาให้กับพวกเขาด้วยบรรดาการปฏิบัติและสภาวะจิตใจต่าง ๆ ของเขา และลิ้น(ที่เผยออกมาทางการสภาพการกระทำ)นั้น ย่อมชัดเจนว่าลิ้น(ที่เผยออกมา)ทางคำพูด และธรรมชาติของมนุษย์ไปยังการช่วยเหลือในด้านการกระทำนั้นย่อมเป็นการคล้อยตามยิ่งกว่าการตามในด้านคำพูด ดังนั้นสิ่งที่ผู้ถูกหลอก(จากชัยฏอน) ทำให้เสียหายจากบรรดาการปฏิบัติของเขานั้น ย่อมมากว่า สิ่งที่เขาได้ทำให้มันดีด้วยบรรดาคำพูด เนื่องจากคนโง่เขลาจะไม่อาจหาญในการหลงไหลในดุนยานอกจากด้วยสาเหตุมีการอาจหาญของบรรดาผู้รู้(กลับทำเสียเองก่อน) ดังนั้น ความรู้เขา(บุคคลที่สามนี้) จึงกลายเป็นสาเหตุให้บรรดาบ่าวของอัลเลาะฮ์มีความกล้าหาญในการกระทำบรรดาข้อฝ่าฝืนของพระองค์ และจิตใจอันโง่เขลาของเขา จะบ่งถึงพร้อมกับสิ่งดังกล่าว ให้เขามีความหวัง (ว่าเขาจะได้รับสวรรค์ได้รับผลบุญอันยิ่งใหญ่)และชักนำให้เขาไปสู่การภาคภูมิต่ออัลเลาะฮ์ด้วยความรู้ของเขา(เช่นจิตใจเขากล่าวว่า โอ้ผู้อภิบาลแห่งข้า ฉันได้ความรู้อย่างนั้น อย่างนี้ เท่านั้น เท่านี้ เป็นต้น) โดยจิตใจของเขาจินตนาการไปว่า เขาเป็นผู้ที่ดีเลิสคนหนึ่งจากบรรดาปวงบ่าวมากมายของอัลเลาะฮ์
