โดยส่วนตัว เคยเห็น+อ่านฉบับย่อของเอียะหฺยาอ์ฯ อีกเล่มนั่นคือ منهاج القاصدين (มินฮาญุลกอศิดีน) ซึ่งทำการย่อโดยท่านอิบนุลเญาซีย์ เราะหิมะฮุลลอฮฺ แต่รู้สึกว่าจะไม่ครอบคลุมทุุกบท ซึ่งในยุคต่อมา ท่านอิบนุกุดามะฮฺ อัลมักดิสีย์ ก็ได้ทำการย่อฉบับย่อนั้นอีกที เรียกว่า مختصر منهاج القاصدين (มุคตะศ็อร มินฮาจญ์ อัลกอศิดีน) ไม่ทราบว่าท่านอัลอัซฮะรีย์ หรือผู้รู้ท่านอื่นๆ มีความเห็นเช่นไรต่อฉบับย่อทั้งสองเล่มนี้
หนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺอุลูมิดดีน ของท่านอิมามฆอซะลีย์ นั้น มีอยู่ 40 บท ซึ่งใน 40 บทนั้นแบ่งออกเป็น 4 ส่วน ซึ่งแต่ละส่วนมี 10 บท ส่วนแรกพูดถึงเรื่องอิบาดะฮ์ ส่วนที่สองพูดถึงเรื่องอาดาต (การปฏิบัตตนในชีวิตประจำวัน) ส่วนที่สามพูดถึงเรื่องสิ่งที่ทำความความวิบัติ เช่นมีความอิจฉา ริษยา ตะกั๊บบูร เป็นต้น ส่วนที่สี่จะพูดถึง การเข้าใจหาอัลเลาะฮ์
ท่านอิมามอิบนลุเญาซีย์ ไ้้ด้ทำการคัดย่อหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺ โดยตั้งชื่อหนังสือว่า มินฮาญิลกอซิดีน แต่ทว่าท่านย่อไม่เสร็จสิ้นจนถึง 40 บท จากนั้นท่าน มุฟักกุดดีน อิบนุ กุดามะฮ์ อัลมุก๊อดดิซีย์ (อุลามาอ์ซูฟีตอกีเกาะฮ์สายกอดีรียะฮ์) ได้ทำการคัดย่อจากหนังสือ มินฮาญิลกอซิดีนอีกทีหนึ่งและทำการย่อที่ส่วนเหลือจากหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺจนครบ 40 บท หรือ 4 ส่วนนั่นเองครับ
หากจะถามความคิดเห็นจากหนังสือ มินญิลกอซิดีนและหนังสือมุคตะซ๊อรมินฮาญิลกอซิดีนนั้น ผมคิดว่าเหมาะสำหรับผู้เริ่มต้นศึกษาวิชาตะเซาวุฟและระดับนักศึกษาปานกลาง เพราะเนื้อหาเข้าใจง่ายและไม่ค่อยมีฮะดิษที่เมาฏั๊วะและฮะดิษฏออีฟ ส่วนหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺนั้น อยู่ในระดับค่อนข้างสูง หากผู้ที่มีพื้นฐานเกี่ยวกับตะเซาวุฟและเ้ข้าใจหลักตะเซาวุฟแ่น่นพอ ก็สามารถอ่านหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺได้อย่างถูกต้องและเข้าใจตามเจตนารมณ์ของผู้แต่ง แต่ทั้งนี้ทั้งนั้น ก็สมควรอย่างยิ่งที่จะอ่านหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺที่มีการวิจารณ์ฮะดิษโดยท่าน อัลหาฟิซฺ อัลอิรกีย์ กำกับไว้ เพราะจะได้รู้ถึงระดับฮะดิษต่าง ๆ ในเอี๊ยะห์ยาอฺ เนื่องจากหนังสือเอี๊ยะห์ยาอฺเองก็มีฮะดิษเมาฏั๊วะและฮะดิษฏออีฟอยู่ด้วย แม้ความหมายของฮะดิษจะถูกต้องแต่เราก็สมควรแยกแยะว่านี้เป็นคำพูดของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม นี้ไม่ใช่เป็นคำพูดของท่านนบี ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม ครับ
หากคาดเคลื่อนประการใด ช่วยชี้แนะนำด้วยครับ วัลลอฮุอะลัม
