بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيْم
اَلْحَمْدُ للهِ رَبِّ الْعَالَمِيْنَ وَ الصَّلاَةُ وَالسَّلاَمُ عَلىَ سَيِّدِنَا مُحَمَّدٍ وَعَليَ اَلِهِ وَصَحْبِهِ أَجْمَعِيْنَ
ประเด็นที่ถามมานั้น ผมขอตอบโดยแยกประเด็นดังนี้
1. บริจาคซะกาตให้ 8 จำพวกนั้นรวมอยู่ในการบริจาคซะกาตให้แก่มัสยิดด้วยหรือไม่?
2. การบริจาคโดยมีเจ้าหน้าที่มาเก็บเพื่อมอบหมายให้อิมามทำการแจกจ่ายซะกาตแทน
3. การแจกจ่ายซะกาตต้องอยู่ในช่วงร่อมะฎอนหรือไม่?
4. ถ้าเอาซะกาตไปขายแล้วนำเงินมาแจกจ่ายได้หรือไม่?
ประเด็นที่ 1. การบริจาคซะกาตฟิตเราะฮ์นั้นให้กับ 8 จำพวกเหมือนกับซะกาตทรัพย์สินเป็นหลักพื้นฐาน หากไม่พบผู้มีสิทธิ์รับบริจาคซะกาตก็อนุญาตให้ซะกาตแก่มัสยิดตามทัศนะของปราชญ์บางส่วน
ประเด็นการจ่ายซะก๊าตให้กับมัสยิดและสาธารณะประโยชน์อื่น ๆ นั้น มีทัศนะที่แตกต่างระหว่างปวงปราชญ์
มัซฮับที่หนึ่ง ไม่อนุญาตออกซะก๊าตให้กับการสร้างมัสยิด สร้างเขื่อน กำแพง และถนนหนทาง ซึ่งเป็นทัศนะของมัซฮับทั้งสี่โดยรวม
มัซฮับที่สอง อนุญาตให้ออกซะก๊าตสำหรับการสร้างมัสยิด ผ้าเพื่อการห่อศพ (เกี่ยวกับการจัดแจงมัยยิด) ซึ่งเป็นทัศนะของท่าน อัลก๊อฟฟาล (อุลามาอ์มัซฮับชาฟิอีย์) , ท่านอะนัส , และท่านอัลหะซัน อัลบะซอรีย์
หลักฐานมัซฮับที่หนึ่ง คือ คำตรัสของอัลเลาะฮ์ ตะอาลา ความว่า
إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
"ซะก๊าตนั้นจะต้องตกเป็นของคนยากไร้ คนขัดสน เจ้าหน้าที่ซะก๊าต ผู้ที่ศรัทธาใหม่ ในเรื่องไถ่ตัวทาส คนที่มีหนี้สิน ในวิถีทางของอัลเลาะฮ์ และคนเดินทาง เป็นข้อกำหนดจากอัลเลาะฮ์ และอัลเลาะฮ์ทรงรอบรู้ยิ่ง ทรงเชี่ยวชาญยิ่ง" อัตเตาบะฮ์ 60
คำว่า إِنَّمَا ชี้ถึงความหมายจำกัด หมายถึงจำกัดแค่ 8 จำพวกเท่านั้น ส่วนการสร้างสะพาน เขื่อน หนทางเดิน ไม่ได้รวมอยู่ใน 8 จำพวก ดังนั้น จึงไม่อนุญาตให้ออกซะก๊าตให้กับการสร้างมัสยิด และอื่น ๆ
หลักฐานมัซฮับที่สอง คือคำตรัสของอัลเลาะฮ์ ตะอาลา ที่ว่า
وَفِي سَبِيلِ اللّهِ
"(ซะก๊าตนั้นจะต้องตกอยู่)ในวิถีทางของอัลเลาะฮ์" อัตเตาบะฮ์ 60
ทัศนะนี้ได้เข้าใจและวินิจฉัยว่า คำว่า "ในวิถีทางของอัลเลาะฮ์" นั้น ไม่ใช่มีความหมายเพียงนักรบในวิถีทางของอัลเลาะฮ์เท่านั้น แต่มีความหมายแบบครอบคลุม العموم ทุก ๆ ด้านของคุณความดี เช่น สร้างมัสยิด ทำสะพาน และทำถนนหนทาง เป็นต้น และทัศนะมัซฮับที่สองนี้ ท่านอิมามฟัครุดดีน อัรรอซีย์ อัชชาฟิอีย์ ได้กล่าวอธิบายในตัฟซีร อัลกะบีร เกี่ยวกับอายะฮ์ ที่ 60 ของซูเราะฮ์ เตาบะฮ์ ความว่า "ท่านจงรู้ไว้เถิดว่า ความหมายผิวเผินของคำตรัสของพระองค์ที่ว่า وَفِي سَبِيلِ اللّهِ "(ซะก๊าตนั้นจะต้องตกอยู่)ในวิถีทางของอัลเลาะฮ์" อัตเตาบะฮ์ 60 นั้น ไม่ได้จำกัดเพียงแค่บรรดานักรบเท่านั้น ดังนั้น ด้วยความนี้ ท่านอัลก๊อฟฟาล ได้ทำการถ่ายทอดไว้ในตัฟซีรของท่านเกี่ยวกับทัศนะนักปราชญ์ฟิกห์บางส่วนว่า พวกเขาอนุญาตให้ออกซะก๊าตเกี่ยวกับทั้งหมดที่อยู่ในด้านของความดีงาม จากการห่อมัยยิด สร้างกำแพง และสร้างทำนุบำรุงมัสยิด เพราะคำตรัสของพระองค์ที่ว่า "(ซะก๊าตนั้นจะต้องตกอยู่)ในวิถีทางของอัลเลาะฮ์" อัตเตาบะฮ์ 60 นั้น มีความหมายครอบคลุมทั้งหมด"
ดูเพิ่มเติมจาก
สถาบันฟัตวาแห่งประเทศอียิปต์ดังนั้น ตามทัศนะของผมแล้ว คือทุกมัซฮับอยู่บนความดีงาม มีเจตนาเพื่อส่งเสริมมุ่งเน้นให้กระทำความดีงามทั้งสิ้น และหากผู้ใดมีทรัพย์ซะก๊าต ก็สมควรที่จะต้องออกให้กับ 8 จำพวกตามทัศนะของมัซฮับทั้ง 4 โดยรวมก่อน และถ้าหากไม่พบผู้มีสิทธิ์ได้รับซะก๊าตแล้ว ก็ทำการออกซะก๊าตให้กับการทำนุบำรุงมัสยิดหรือสาธารณะประโยชน์ทั้งหลาย
ประเด็นที่ 2. การบริจาคซะกาตโดยมีเจ้าหน้าที่มาเก็บเพื่อมอบหมายให้อิมามทำการแจกจ่ายซะกาตแทน
ท่านอิมามอันนะวาวีย์ ได้กล่าวว่า
واتفق أصحابنا على أن الافضل أن يفرق الفطرة بنفسه كما اشار إليه الشافعي بهذا النص وانه لو دفعها الي الامام أو الساعي أو من تجمع عنده الفطرة للناس وأذن له في اخراجها اجزأه ولكن تفريقه بنفسه أفضل من هذا كله
“บรรดาปราชญ์ของเรามีความเห็นพร้องว่า ที่ดีแล้วให้เขาทำการแจกจ่ายซะกาตฟิตเราะฮ์ด้วยตัวของเขาเองดังที่อิมามชาฟิอีย์ได้กล่าวบ่งชี้ระบุเอาไว้ และแท้จริงหากเขาได้มอบซะกาตไปยังอิมามหรือเจ้าหน้าที่เก็บซะกาตหรือผู้ที่ซะกาตฟิตเราะฮ์ของผู้คนทั้งหลายได้เก็บรวบรวมไว้ ณ ที่เขา และเจ้าของซะกาตได้อนุญาตให้เขาทำการออกซะกาตฟิตเราะฮ์ ก็ถือว่าใช้ได้แก่เขาแล้ว แต่ทว่าการที่เขาได้แจกจ่ายซะกาตด้วยตัวเองย่อมดีกว่าจากทั้งหมดนี้" หนังสือมัจญ์มั๊วะอฺ 6/138
ดังนั้นการจ่ายซะกาต เราสามารถที่จ่ายซะกาตฟิตเราะฮ์ด้วยกับตนเองซึ่งเป็นสิ่งที่ดี หรือมอบหมายให้อิมามทำการแจกจ่ายซะกาตแทนเราก็ได้ ซึ่งเป็นสิ่งที่พี่น้องบ้านเราได้กระทำกันด้วยเช่นกัน เนื่องจากบางทีไม่มีผู้ที่เราจะจ่ายซะกาตหรือไม่มีผู้ใดมารับซะกาต เราจึงมอบหมายให้อิมามทำการแจกจ่ายแทนให้กับผู้ที่มีสิทธิ์ในการรับซะกาต
ประเด็นที่ 3. การแจกจ่ายซะกาตต้องอยู่ในช่วงร่อมะฎอนหรือไม่? ตอบ : การออกซะกาตนั้นอนุญาตให้อยู่ในช่วงเดือนร่อมะฎอน คือเริ่มจากแสงอรุณจริงขึ้นในวันแรกของเดือนร่อมะฎอนจนถึงดวงอาทิตย์ลับขอบฟ้าของวันอีด และจำเป็นต้องแจกจ่ายซะกาตให้อยู่ในช่วงเวลาดังกล่าว นอกจากมีอุปสรรคเช่นทรัพย์ที่ออกซะกาตยังมิได้อยู่ที่ตัวเขาหรือยังไม่มีผู้เหมาะสมที่รับซะกาต
ท่านอิมามอันนะวาวีย์ ได้กล่าวว่า
وفى وقت التعجيل ثلاثة أوجه (والصحيح) الذى قطع به المصنف والجمهور يجوز في جميع رمضان ولا يجوز قبله (والثانى) يجوز بعد طلوع فجر اليوم الاول من رمضان وبعده إلي آخر الشهر ولا يجوز في الليلة الاولى لانه لم يشرع في الصوم حكاه المتولي وآخرون (والثالث) يجوز في جميع السنة حكاه البغوي وغيره واتفقت نصوص الشافعي والاصحاب علي أن الافضل أن يخرجها يوم العيد قبل الخروج إلى صلاة العيد وأنه يجوز إخراجها في يوم العيد كله وأنه لا يجوز تأخيرها عن يوم العيد وانه لو أخرها عصى ولزمه قضاؤها
"ในเวลารีบเร่งการออกซะกาตฟิตเราะฮ์นั้นมีอยู่ 3 ทัศนะคำกล่าวของสานุศิษย์ของอิมามชาฟิอีย์ ทัศนะคำกล่าวที่หนึ่งคือทัศนะที่ถูกต้องซึ่งท่านอัชชีรอซีย์และปราชญ์ส่วนมากได้กล่าวอย่างเด็ดขาดไว้ว่า อนุญาตให้รีบออกซะกาตฟิตเราะฮ์นั้นในทั้งหมดของเดือนร่อมะฎอนและไม่อนุญาตให้ออกก่อนเดือนร่อมะฎอน ทัศนะคำกล่าวที่สอง คืออนุญาตให้รีบออกซะกาตได้หลังจากแสงอรุณขึ้นในวันแรกของเดือนร่อมะฎอนและหลังจากวันแรกจนถึงวันสุดท้ายของเดือน และไม่อนุญาตให้รีบออกซะกาตในคืนแรกเพราะยังไม่เข้าในการถือศีลอด ทัศนะนี้ได้ทำการเล่ารายงานโดยท่านอัลมุตะวัลลีย์และท่านอื่น ๆ ทัศนะคำกล่าวที่สาม อนุญาตให้ออกซะกาตฟิตเราะฮ์ตลอดทั้งปี (ถือเป็นทัศนะคำกล่าวที่ฎออีฟ) ซึ่งเป็นทัศนะที่ท่านอัลบะฆอวีย์และท่านอื่น ๆ ได้กล่าวเล่ารายงานไว้ และบรรดาคำกล่าวของอิมามอัชชาฟิอีย์และบรรดาสานุศิษย์ได้มีความสอดคล้องกันว่า ที่ดียิ่งแล้วนั้นให้เขาทำการออกซะกาตฟิตเราะฮ์ในวันอีดก่อนที่จะออกไปละหมาดอีด และอนุญาตให้ออกซะกาตฟิตเราะฮ์ในทั้งวันของวันอีด และไม่อนุญาตให้ล่าช้าการออกซะกาตอื่นจากวันอีด และถ้าหากเขาล่าช้า ถือว่าเขาเป็นผู้ฝ่าฝืน และจำเป็นบนเขาต้องทำการชดใช้" หนังสือมัจญ์มั๊วะอฺ 6/128
ท่านอิมามอิบนุฮะญัร อัลฮัยตะมีย์ และท่านอิมามอัรร็อมลีย์ได้กล่าวว่า
وَيَحْرُمُ تَأْخِيْرُهَا عَنْ يَوْمِهِ أي الْفِطْرِ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ كَغَيْبَةِ مَالِهِ أَوْ مُسْتَحِقِيْهَا لِأَنَّ الْقَصْدَ إِغْنَاؤُهُمْ عَنِ الطّلَبِ فِيْهِ لِكَوْنِهِ يَوْمَ سُرُوْرٍ ، فَمَنْ أَخَّرَهَا عَنْهُ أَثِمَ وَقَضَي وُجُوْباً إِنْ أَخَّرَهَا بِلاَ عُذْرٍ
"ฮะรอมการล่าช้าจ่ายซะกาตฟิตเราะหลังจากวันอีดโดยไม่มีอุปสรรคอันใด เช่นทรัพย์สินซะกาตยังไม่ได้อยู่ที่เขาหรือผู้มีสิทธิ์รับซะกาตไม่อยู่ เพราะเป้าหมายการออกซะกาตฟิตเราะฮ์ก็คือการให้พวกเขาพอเพียงจากการแสวงหา(ริสกี)ในวันอีดฟิตร์ เพราะมันเป็นวันรื่นเริง ดังนั้นเมื่อใดที่ล่าช้าการออกซะกาตจากวันอีด ถือว่าเขาทำบาป และจำเป็นต้องกอฎอชดใช้หากเขาได้ทำการล่าช้าออกซะกาตโดยไม่มีอุปสรรคใดๆ" หนังสือตั๊วะห์ฟะตุลมั๊วะห์ตาจญ์ 3/309 , และหนังสือนะฮายะตุลมั๊วะห์ตาจญ์ 3/111-112
ประการที่ 4. ถ้าเอาซะกาตไปขายแล้วนำเงินมาแจกจ่ายได้หรือไม่? ตอบ : ไม่อนุญาตให้อิมามหรือเจ้าหน้าที่ทำการขายซะกาตนอกจากมีอุปสรรคจำเป็น เช่น ทรัพย์สินซะกาตจะเสียหายหรือต้องเสียค่าใช้จ่ายในการขนส่งลำเลียงซะกาต เป็นต้น
ท่านอิมามอันนะวาวีย์ ได้กล่าวว่า
قال اصحابنا لا يجوز للامام ولا للساعي بيع شئ من مال الزكاة من غير ضرورة بل يوصلها الي المستحقين بأعيانها لان اهل الزكاة أهل رشد لا ولاية عليهم فلم يجز بيع مالهم بغير اذنهم فان وقعت ضرورة بان وقف عليه بعض الماشية أو خاف هلاكه أو كان في الطريق خطر أو احتاج الي رد جبران أو إلى مؤنة النقل أو قبض بعض شاة وما أشبهه جاز البيع للضرورة كما سبق في آخر باب
"บรรดาปวงปราชญ์ของเรากล่าวว่า ไม่อนุญาตให้อิมามและเจ้าหน้าที่ทำการขายสิ่งใดจากทรัพย์สินซะกาตโดยไม่มีความจำเป็น แต่ให้เขาทำการส่งมอบตัวของซะกาตให้ถึงไปยังบรรดาผู้มีสิทธิ์ได้รับ เพราะผู้มีสิทธิ์ได้รับซะกาตนั้นเป็นผู้ที่วิจารณญานใตร่ตรองได้แล้วซึ่งไม่ต้องการจัดแจงให้แก่พวกเขา ดังนั้นจึงไม่อนุญาตให้ขายทรัพย์สินของ(ซะกาต)ของพวกเขาโดยที่พวกเขาไม่ได้อนุญาต แต่ถ้าหากมีเหตุสภาวะขึ้นเกิดขึ้น กล่าวคือปศุสัตว์บางส่วนหยุดการเดิน หรือเขากล่าวว่าปศุสัตว์บางส่วนจะเสียหาย หรือระหว่างทางจะเกิดอันตราย หรือเขาต้องการไปยังการเสียค่าชดเชย หรือต้องการไปยังค่าใช้จ่ายการขนย้าย หรือมีแพะบางตัวเสียชีวิต และสิ่งที่คล้ายคลึงกับสิ่งดังกล่าว ก็ถือว่าอนุญาตให้ทำการขายได้เพราะความจำเป็น" หนังสือมัจญ์มั๊วะอฺ 6/175
ท่านอิมามอันนะวาวีย์ กล่าวเช่นกันว่า
قال اصحابنا ولو وجبت ناقة أو بقرة أو شاة واحدة فليس للمالك بيعها وتفرقة ثمنها علي الاصناف بلا خلاف بل يجمعهم ويدفعها إليهم وكذا حكم الامام عند الجمهور وخالفهم البغوي فقال ان رأى الامام ذلك فعله وان رأى البيع وتفرقة الثمن فعله والمذهب الاول
"บรรดปราชญ์ของเรากล่าวว่า หากอูฐ หรือวัว หรือแกะจำเป็นต้องออกซะกาต ก็ไม่อนุญาตให้ผู้ครอบครองทำการขายมันและแจกจ่ายราคาของมันให้แก่บรรดาผู้มีสิทธิ์ได้รับซิกาตโดยไม่มีการคิลาฟกัน แต่ให้เขาทำการรวบรวมและส่งมอบซะกาตไปยังพวกเขา และข้อกำหนดของอิมามก็เช่นกันถือว่าไม่อนุญาตให้ทำการขายและแจกจ่ายราคาของซะกาตตามทัศนะของปราชญ์ส่วนมาก โดยที่ท่านอัลบะฆ่อวีย์ได้มีความเห็นขัดแย้งกับพวกเขา ซึ่งท่านอัลบะฆอวีย์กล่าวว่า หากอิมามมีความเห็นให้รวบรวมและส่งมอบ ก็อนุญาตแก่เขาได้ และหากหากอิมามมีความเห็นว่าให้ขายและแจกจ่ายราคา ก็อนุญาตแก่เขาได้ แต่ทว่าทัศนะของมัซฮับแล้วนั้นคือทัศนะแรก(คือไม่อนุญาตให้ขายแต่ให้รวบรวมและส่งมอบ)" หนังสือมัจญ์มั๊วะอฺ 6/175
บทสรุปจากหลักการข้างต้นเราสมควรจ่ายซะกาตด้วยตนเองแก่ผู้ที่มีสิทธิ์ได้รับซากาต และหากหาผู้ที่มีสิทธิ์รับซะกาตไม่ได้ก็มอบหมายให้อิมามทำการจัดการหรือแจกจ่ายซะกาตให้แก่ผู้ที่อิมามพบกว่าเขามีสิทธิ์ได้รับซะกาต และหากไม่พบมีสิทธิ์ได้รับซะกาตจาก 8 จำพวกแล้ว ก็อนุญาตให้อิมามทำการแจกจ่ายซะกาตที่เหลือให้แก่มัสยิดตามทัศนะของนักปราชญ์ข้างต้น และเมื่ออิมามได้จ่ายซะกาตที่เหลือให้แก่มัสยิดแล้ว ก็อนุญาตให้อิมามจัดการการซะกาตนั้นโดยนำไปขายตีเป็นราคาเข้าบัยตุลมาลของมัสยิดได้ครับ
وَاللهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَاليَ أعْلىَ وَأَعْلَمُ
