ขอจบกระทู้ด้วยกับฮิกัมของท่าน อิบนิอะฎออิลลาฮ์ ตอนหนึ่งที่ว่า...
"สิ่งที่บรรจุไว้ในจิตใจที่มองไม่เห็น (ด้วยตา)มันจะปรากฎให้เห็นทางภายนอก"
สิ่งที่แสดงออกมาจากมนุษย์ หากหัวใจปลอดภัยและบริสุทธิ์จากความมัวหมองต่างๆอีกทั้งมีชีวิตชีวาด้วยความตักวาต่ออัลลอฮ์ตะอาลา ก็จะถูกแสดงให้เห็นทางภายนอก ด้วยกับการปฎิบัติตามคำบัญชาใช้ของอัลลอฮ์และการมีจรรยามารยาทที่ดีงาม
แต่หากหัวใจของเขามีแต่การหลอกลวง ห่างไกลจากความบริสุทธิ์ใจ สิ่งดังกล่าวย่อมเผยให้เห็นทางภายนอก การคบค้าสมาคมกับผู้อื่นก็จะเผยคุณลักษณะออกมาอย่างหลีกเลี่ยงไม่พ้นเช่นกัน เขาพยายามที่จะปกปิดความชั่วร้ายที่ซ่อนเร้นอยู่ภายในหัวใจไม่ให้ใครเห็น แต่ทว่า ความพยายามเช่นนี้ประสบความสำเร็จน้อยเหลือเกิน เพราะความดีงามที่ถูกแสดงออกมาทางภายนอกนั้น หากไม่มีการเชื่อมต่อกับปัจจัยต่างๆที่ฝังลึกอยู่ภายในจิตใจแล้ว พฤติกรรมที่แสดงออกมาให้เห็นไม่ว่าจะเป็นคำพูดหรือการกระทำก็จะไร้ความน่าเชื่อถือ เพราะเป็นผลสืบเนื่องมาจากความหมองมัวของหัวใจที่อยู่ภายในนั่นเอง
วิทยโวหาร ฮิกัมอิบนิอะฎออิลลาฮ์ เล่ม 2
โดย อ.อารีฟีน แสงวิมาน
ฮิกัมดังกล่าว อยู่ในฮิกัมที่ 28 เล่ม 2 หน้า 94-97.
ซึ่งฮิกัมดังกล่าว เริ่มด้วยการอธิบายดังนี้:
"ฮิกัมนี้วางอยู่บนพื้นฐานของคำกล่าวของท่านร่อซูลุลลอฮ์ ศ็อลลัลลอฮุอะลัยฮิวะซัลลัม จากฮะดีษที่ซอฮิห์ความว่า
أَلاَ وَإِنَّ فِي الْجَسَدِ مُضْغَةً إِذَا صَلَحَتْ صَلَحَ الْجَسَدُ كُلُّهُ وَإِذَا فَسَدَتْ فَسَدَ الْجَسَدُ كُلُّهُ أَلاَ وَهِيَ الْقَلْبُ
“พึงทราบเถิด แท้จริงในร่างกายนั้น มีก้อนเนื้อก้อนหนึ่ง เมื่อมันดี ร่างกายทั้งหมดก็จะดีด้วย และเมื่อมันไม่ดี ร่างกายทั้งหมดก็จะไม่ดีด้วย พึงทราบเถิด มันคือหัวใจ” รายงานโดยอัลบุคอรีย์, ฮะดีษเลขที่ 52. ดู ซอฮิห์ อัลบุคอรีย์, หน้า 25-26.
ความหมายของฮะดีษคือ สิ่งที่ชักนำให้มนุษย์มีพฤติกรรมหรือผลักดันให้เขาเลือกปฏิบัติสิ่งต่างๆ คือความรู้สึกภายในที่มันได้สะท้อนออกมาจากหัวใจ ในทำนองเดียวกันกับความคิดและการรับรู้ที่ได้สะท้อนออกมาจากสมอง แต่ส่วนมากแล้วการปฏิบัติทั้งหลายจะสะท้อนออกมาจากหัวใจ"
แล้วปิดท้ายอธิบายฮิกัมด้วยคำพูดที่ว่า:
"จากเบื้องลึกของจิตใจที่ไม่บริสุทธิ์นั้น เป็นเสมือนควันของไฟที่เผาไหม้อยู่ในจิตใจ เมื่อใดที่จิตใจลุกโชนด้วยไฟของอารมณ์ใฝ่ต่ำ ย่อมต้องมีควันปรากฏออกมาให้เห็น
ดังนั้นหากเรากลับมาพิจารณาเหตุการณ์ในปัจจุบัน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องของการเผยแพร่ศาสนาตามทัศนะที่ตนเองเชื่อถือ หรือเรื่องยศตำแหน่งในสังคม ก็จะเห็นพฤติกรรมที่แสดงออกมาทางภายนอก ไม่ว่าจะเป็นคำพูดที่มีการด่าทอและหยาบคาย มีพฤติกรรมที่ยโสและดันทุรัง ซึ่งพฤติกรรมเหล่านี้ล้วนเป็นกลิ่นอายที่ออกมาจากจิตใจนั่นเอง"
